Emeritus universitair hoofddocent Mette Skak levert met Putin’s Strategic Culture, Climate Crisis and Power Transition. From Permafrost to ‘Permawar’ een geconcentreerde bijdrage aan de literatuur over de Russische strategische cultuur. Skak slaat een brug tussen idealistische geopolitiek (historische trauma’s, identiteitsnarratieven en machtsverhoudingen) en de ontwikkeling van energie- en klimaatpolitiek, en toont zo hoe ideeën over dreiging, status en territorium de reacties van het Kremlin op klimaatverandering en machtstransities kleuren.

De kracht van het boek ligt in zijn synthese en wetenschappenlijke diepgang. Er liggen meerdere wetenschappenlijke artikelen aan ten grondslag van Skak en collega’s uit met name de vakgebieden internationale betrekkingen en politicologie. Deze wetenschappenlijke benadering is echter ook meteen de valkuil van het boek. Voor lezers zonder achtergrond in internationale betrekkingen, geschiedenis of geopolitiek zijn er namelijk weinig aanknopingspunten. Bovendien ontbreekt de nodige uitleg van bepaalde begrippen en jargon. De lezer wordt niet bepaald meegenomen en het leest niet makkelijk weg. Daarmee zeg ik niet dat het geen goed boek is, maar zonder de juiste achtergrondkennis is het niet toegankelijk.

Russischtalige bronnen

Daarnaast wordt de parallel tussen de Russische strategische cultuur en de energie- en klimaatproblematiek naar mijn idee onvoldoende getrokken. Eigenlijk behelst alleen hoofdstuk 3 de thema’s klimaat, permafrost, klimaatbeleid, en Russich klimaatperspectief. In het resterende gedeelte van het boek worden deze thema’s meer als bijzaak genoemd en wordt er weinig uitleg en diepgang aan gegeven. Slechts een enkele keer wordt de green energy transition aangestipt en de catalysator die het geweest zou kunnen zijn voor oorlog. Bovendien wordt met power transition uit de titel de geopolitical powershift bedoeld en niet de green energy transition. Wel belicht hoofdstuk 3 uitgebreid verschillende thema’s zoals klimaatimpact op Rusland, waarbij relevante concrete events worden aangehaald, en geeft dit ook redelijk wat nieuwe inzichten over met name het Russisch klimaatperspectief, omdat er veel Russischtalige bronnen aan ten grondslag liggen.

Klimaatgerelateerde uitdagingen

Skak bespreekt eerst de omvang van permafrost in Rusland. Deze vormt niet alleen een potentiële katalysator voor klimaatverandering, vanwege de enorme hoeveelheden methaan die vrijkomen bij dooi, maar veroorzaakt ook ernstige instabiliteit van de bodem. Dit heeft grote gevolgen voor de Russische infrastructuur: van wegennet en gebouwen tot risicovolle installaties, zoals opslagfaciliteiten voor gevaarlijke stoffen tot militaire bases. Skak verwijst hierbij onder andere naar incidenten waarbij infrastructuur letterlijk wegzakte door smeltend permafrost.

Daarnaast noemt ze andere klimaatgerelateerde uitdagingen waarmee Rusland kampt: grootschalige bosbranden, overstromingen, droogte en extreme hitte, allemaal inmiddels expliciet opgenomen in Russische beleidsstukken. Ook de kwetsbaarheid van de graanproductie komt aan bod. Hoewel Russische beleidsmakers suggereren dat de landbouw noordwaarts kan verschuiven, stelt Skak terecht dat dit ecologisch nauwelijks uitvoerbaar is. De noordelijke bodems zijn simpelweg ongeschikt voor grootschalige landbouw door de grote hoeveelheden permafrost. Wel moet ik als kritische noot toevoegen dat het thema kusterosie niet aan bod komt, terwijl dat momenteel een zeer groot probleem is dat speelt in Rusland: zeker ook vanuit militair perspectief, omdat veel Russische bases aan de kust gelegen zijn.

Het meest prikkelende deel van het hoofdstuk betreft echter de analyse van het Kremlinbeleid rond energie en klimaat. Skak schetst de bekende paradox: president Poetin minimaliseert klimaatverandering vrijwel volledig wanneer hij tot een binnenlands publiek spreekt en reduceert het tot een discussie over vervuiling. Intern wordt klimaatverandering regelmatig weggezet als een ‘westers narratief’. Buiten Rusland daarentegen wekt Poetin de indruk dat het land even serieus met klimaatbeleid bezig is als andere grote spelers, zij het zonder zich aan harde doelstellingen te binden.

Deze dualiteit bevestigt de kernparadox van de Russische klimaatpolitiek: enerzijds staat het land voor een escalerende binnenlandse klimaatcrisis die in theorie tot krachtig beleid zou moeten leiden. Anderzijds toont het Kremlin een diepgewortelde ontkenning tegenover alles wat de fossiele sector kan schaden. Rusland is immers een van ’s werelds grootste olie- en gasexporteurs, waardoor ontkenning en vertragingstactieken economisch en politiek aantrekkelijk blijven ten behoeve van de Russische elite en hegemonie rondom energie.

Skak behandelt verder de mogelijke koppeling tussen machtstransitie, energietransitie en de motieven achter de oorlog in Oekraïne. Ze benoemt het argument dat Russische elites de Europese energietransitie als een bedreiging zagen voor hun economische macht, omdat hernieuwbare energiebronnen hun monopoliepositie ondermijnen en de energiemarkt openbreken. De oorlog zou in dat licht – wat ze ook aanhaalt uit andere bronnen – kunnen worden geïnterpreteerd als een poging om de Europese groene transitie te verstoren en zo Russische invloed te behouden. Een intrigerende hypothese, al blijft Skak hier afhankelijk van secundaire literatuur.

Reeks observaties

Toch laat hoofdstuk 3 ook de zwaktes van het boek zien. Skak benadrukt zelf geen expert te zijn op klimaatgebied, en dat merkt de lezer. Het hoofdstuk voelt fragmentarisch aan door het vele citeren van losse bevindingen uit andere artikelen, zonder heldere structuur of analytische lijn. De verschillende perspectieven worden niet voldoende met elkaar verbonden, wat het lastig maakt om de complexiteit van het onderwerp te overzien. Hierdoor blijft een scherp geformuleerde conclusie uit en blijft de lezer achter met een reeks observaties waarvan de betrouwbaarheid en samenhang moeilijk te beoordelen zijn.

Putin’s Strategic Culture, Climate Crisis and Power Transition is een zeer specialistisch boek dat vooral geschikt is voor lezers met een achtergrond in geopolitiek en internationale betrekkingen. Het biedt waardevolle nieuwe inzichten in de Russische strategische cultuur en verwijst naar een veelheid aan waardevolle bronnen en literatuur. Op het gebied van klimaat en energie bieden de bevindingen soms nieuwe perspectieven, met name door het aanhalen van Russische literatuur. De analyse blijft echter fragmentarisch en mist een overtuigende structuur en conclusie. Desondanks levert Skak een interessante bijdrage die vooral als naslagwerk en als startpunt voor verder onderzoek omtrent klimaat en Rusland goed tot zijn recht komt.

Kap Marieke Jacobs, Kenniscentrum Logistiek CLAS

Putin’s Strategic Culture, Climate Crisis and Power Transition

From Permafrost to ‘Permawar’

Door Mette Skak

Londen (Routledge) 2025

182 blz. – ISBN 9781032897790